Hepimiz belirli oranda empati yeteneğine sahibiz ve bu yetenek, aslında bizi biz yapan özelliklerden birisidir. İnsanın gelişim sürecinde önemli bir etki yaratan bu özellik, aslında biyolojik tepkimelerin bir hediyesidir. Beynimizdeki nöronlardan biri sayesinde edindiğimiz empati tarihsel gelişimimiz içerisinde türümüze olumlu veya olumsuz pek çok etkide bulunmuş, diğer canlılarda da olmasına karşın, insanın beyinsel gelişimiyle alakalı olarak biraz daha gelişmiş düzeye çıkmış olan bir davranıştır. Bir de, ”aşırı empati sendromu” adı verilen bir hastalık var. Her şeyde aşırıya gitmek sorun yarattığı gibi, empati konusunda aşırıya gitmek de kendi içinde sorunlar yaratabilir. Ama tabi ki, bunun da çözümleri var.
Ayna nöronları, insan beyninde bulunan birçok sinir hücresi sisteminden biridir. Bu nöronlara ayna adının verilmesi, kurabileceğimiz basit bir mantıkla bulacağımız gibi bu nöronların duygusal bir ayna gibi işlev görmeleridir. Şöyle ki bu nöronlar bizim önceden deneyimlediğimiz hisleri başkalarının yaşaması durumunda, o an o hislere maruz kalmasak dahi o anda yaşıyormuşuz gibi hissettirirler.
Aşırı Empati Sendromu Nedir?
Örnek vermek gerekirse, bir film izlediğinizi düşünün. O filmdeki karakterlerin yaşadıkları acılar, sevinçleri, üzüntüleri, bizi oldukça derinden etkiler. İşte bu hissin sebebi ayna nöronlarıdır. İzlediğimiz insanlarla aramızda kurulan duygusal aynalar, onların yaşadığı hisleri, bizim de yaşıyormuş gibi hissetmemize neden olurlar.
Birçok hayvan türünde de geçerli olan bu durumun üzerinde, laboratuvar ortamında da deneylerle çalışılmış, sebepleri ve etkileri üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Örneğin, Kaliforniya Üniversitesi’ nde yapılan bir çalışmada, sosyal olarak dışlanan bir bireyin, fiziksel acı hissi yaşadığı durumlarla aynı beyin bölgelerinin etkin hale geldiği gösterilmiştir. Bu deneyden ortaya çıkan sonuç; sosyal ilişkiler geliştiremeyen ve çevreleri tarafından kabul görmeyen insanlar, acı çekerler ve çok yoğun stres altına girerler. Hatta bu acı, bazen fiziksel olarak da deneyimlenebilir.
Buraya kadar, normal bir özellik olarak gördüğümüz empati, bazı durumlarda hastalık derecesine varabilir. Buna psikolojide ”aşırı empati sendromu” adı verilir. Kişinin yaşadığı bazı travmalardan veya sosyal yetersizliklerden kaynaklanan durum, en sonunda onu bu hissi son derece abartılı yaşamaya itebilir ve hastalık boyutunu alabilir.
Çoğunlukla, küçüklükten beri sevgi eksikliği çeken, toplum tarafından kabul görmeyen, ötekileştirilen insanlarda gözlenen bu sendrom kişinin hayatının kontrolünü elinden kaçırmasına bile sebep olabilir. Bu sendroma sahip kişiler, sürekli ”üçüncü bir göz” tarafından gözetlendiklerini hissederler ve davranışlarını, neredeyse karşılarındakilere göre düzenlemeye başlarlar.
Bu sendrom, insanın içindeki ”ben” hissini ortadan kaldırır ve insanın hayatını kontrol edebilme kabiliyetini yok eder. Bencilliğin kötü olması kadar ben hissinin tamamen ortadan kalkması da kötüdür, çünkü bu hissin dengeli bir şekilde devam etmesi insanın sağlıklı kararlar verebilmesini ve hayatını yönlendirebilmesini sağlayan önemli bir göstergedir.
Özgüven eksikliği, sosyal ilişkilerde bozulma gibi sorunlara yol açabilecek bu hastalık, insanın hayatını yaşamasına engel olabilir, hayatını, toplum için, sürekli toplumdan sakınarak ve davranışlarını topluma göre düzenleyerek yaşamasına sebep olabilir.
Her şeyde olduğu gibi, empati hissinde de aşırıya kaçmamak, bu hissi ayarında kullanmak önemlidir. Hayatımızın kontrolünü kaybetmemek için özgüveni elimizden bırakmamalı, birey olarak yaşamayı becerebilmeliyiz.