Tüketim kültürünün yaygınlaşmaya başlamasıyla birlikte paranın da nereye ve nasıl harcanması gerektiğine dair kaygılar doğmaya başladı. Özellikle kısıtlı gelire sahip kişiler için paranın verimli kullanıma yönelik bilgi ve iradenin disiplin altına alınması oldukça önemlidir. Ancak kredi kartları, banka kredileri, daha iyi bir yaşam tarzına sahip olma arzusu gibi kamçılayıcı her şey insanın tüketim çılgınına dönüşmesine neden olabiliyor.
Böyle bir durum içerisinde finansal okuryazarlık kavramı ve eğitimi ortaya çıktı. Bugün hem Türkiye de, hem de dünyanın birçok ülkesinde finansal okuryazarlığa dair merak giderek artıyor. Finansal okuryazarlık kavramının tam olarak amacı şudur: Kişinin gelir-gider, bütçeleme, tasarruf ve yatırım gibi temel konulara dair bilinçli hareket etmesini sağlamak. Ya da, bireyin gündelik yaşantısında parasını daha doğru kullanması ve ihtiyaç dışı harcamalar yaparak finansal kriz ve sorunlarla karşılaşmasını önceleyici bilince ulaştırmak.
Finansal Okuryazarlık Dünya Gündeminde
Finansal okuryazarlıkla ilgili eğitimlerin ilk dersleri Amerika ve İngiltere’de yapıldı. En yaygın olduğu ülkeleri incelendiğinizde kapitalizme yön veren ve tüketim kültürünün oldukça yaygın olduğu ülkeleri görebilirsiniz. Bu durum; Amerika ve İngiltere gibi ülkelerdeki insanların tüketim kültürünün bir öğesi olmaktan ne kadar muzdarip olduklarını gösterir bir delildir. Ayrıca, eğitimlerin yaygınlaştırılmasının önemli bir sebebi de, düzensiz gelir dağılımından mütevellit, Amerika’da Florida merkezli olayların artmasıdır.
Finansal okuryazarlık eğitimi sayesinde de gelir dağılımının altındaki insanların ellerindeki parayı finansal bir soruna düşmeyecek şekilde nasıl kullanmaları gerektiği öğretiliyor. Böylece, kişilerin gelir dağılımındaki dengesizliğe ses çıkarmalarının önü kesilmiş oluyor. İşin her ne kadar arka tarafındaki neden bu olsa da, finansal okuryazarlıkla ilgili hedeflenilenlerin doğruluğu asla tartışılamaz.
Türkiye’de Finansal Okuryazarlık
Türkiye’de de finansal okuryazarlığa dair dernek faaliyetleri ve kurslar açılmaya başlandı. Finansal okuryazar olmak isteyen kişiler dernekler tarafından sunulan ücretsiz eğitimlere katılabilir. Ya da, ücretli kurslara katılım sağlayarak geçerliliği olan bir sertifikaya sahip olabilir. Kurs ve dernek faaliyetleriyle beraber yazılı ve görsel medyada da finansal okuryazarlığa dair birçok yazı, anekdot ve eğitici çalışmalara yer veriliyor. Milli Eğitim Bakanlığı ve Türk Ekonomi Bankası işbirliği ile “Bütçemi Yönetebiliyorum” adlı proje hayata geçirilenler arasında en çok kişiye ulaşmaya hedefleyen çalışmalardan biri. Ayrıca 2017 yılının başında oluşturulan yeni müfredat taslağında finansal okuryazarlık konusu da yer alıyor.
Finansal Okuryazar Nasıl Olunur?
Finansal okuryazar olabilmek için para harcama alışkanlıklarınızı toptan değiştirmeniz gerekiyor. Birikim ve tasarruf sağlayabilmek veya borçlarınızı yönetebilmek eski alışkanlıkların yerine disiplini getirmenizle mümkün olabilir. Bu açıdan dikkat edilecek bazı kriterler şunlardır:
- Finansal okuryazarlık tasarrufla ilişkilidir fakat aklınıza tasaruffu öğrenmek gelmemeli. Finansal okuryazar olmak için gelir, gider, borç ve servet kavramlarını iyi anlamalısınız. Gelir; kazancınız ve sermayeden gelen faiz, gider; harcamalarınız, borç; krediler, kredi kartları vs., servet ise emlak, bankadaki para gibi sermaye ve sahip olunan varlıkları ifade eder. Bu kavramları anlamak ve iyi yönetmekten geçer finansal okuryazarlık.
- Aylık gelirinizin bir kısmını birikim için ayırmalısınız. Bunun oldukça zor olduğunu düşünebilirsiniz ancak öyle değil. Birçok kişinin gereksiz yere ödediği harcamaları vardır.
- Harcamaların nereye gittiğini not etmelisiniz. Bu ilk zamanlar zor olabilir. Ama azimle alışkanlık haline gelir ve oldukça faydalıdır. Mobil uygulamalar ve bilgisayar programları sayesinde gelir gider tutmak pratik bir hale geldi diyebiliriz.
- Gelir ve gider dengesini her ay sağlamaya dikkat etmelisiniz. Gelirin üzerinde harcama yapmamaya özen gösterilmelisiniz.
- Gelir giderin kontrol ederek hangi harcamaların gereksiz veya fazla olduğu hesap edilebilir. Bir sonraki ay için ilgili harcamaların dengelenmesine çalışılabilir. Bunu sürekli yapılan harcamalar üzerinde denemelisiniz. Örneğin düzenli olarak aylık bazda sabit ödenen hizmet alımları (tv üyelikleri, uygulama, kuru temizleme gibi.
- Ülkemizde yatırım dendiğinde akla genellikle emlak geliyor. Oysa iyi bir finansal okuryazar yatırım araçlarını bildiği takdirde parasını çok daha iyi yönetebilir. Hisse senedi, bonolar, döviz piyasası, repo gibi finansal araçları tanımalı ve gerektiğinde kullanıp yönetebilecek finansal bilgiye sahip olunmalı.
- Finansal planlarla ilgili sohbet ve konuşmalara çocuklar da dahil edilmelidir. Çocuklar tarafında da erken yaşta finansal bilincin kazandırılması oldukça önemlidir.
Finansal Okuryazarlık Neden Önemli?
Bugün yaşamın idame ettirilebilmesi için paranın ne kadar önemli olduğu herkesin malumudur. Ancak bu kadar önemli olan paranın nereye ve nasıl harcanması gerektiğine dair hiçbir bilinç ve bilgi sahibi olunmuyor. Ya da, buna dair herhangi bir ders, eğitim sistemi içerisinde yer almıyor. İnsanların reklamlar, kampanyalar, mutluluk vaatleri yoluyla parasını tüketime yönlendirmeleri gerektiği her defasında tekrarlanıyor. Ama birikim ve tasarrufun öneminden bahsedilmiyor.
Bu dengesizlik nedeniyle insanlar borçlanıyor, kazandığından fazlasını harcıyor, krediye giriyor ve sonrasında önemli sıkıntılar çekebiliyor. Kredi kartı olan birisinin asgari ödeme tutarı hakkında, faiz hususunda ve kredi kartını nasıl kullanması gerektiğine dair bilgisi bulunmuyor. Aileye sahip olan ve hanesini idare etme durumunda bulunan kişilerin mutlaka bunlarla ilgilenmesi gerekiyor. Ancak bireysel bir bilinçle; yönetilemez bir borca girmek, gelirden fazla harcamak veya tasarrufsuz bir yıl geçirmenin dezavantajları ortadan kaldırılabilir.